Witamy na blogu cbtEDU

Według najnowszej, piątej edycji Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych (DSM-5), parafilia to trwałe i intensywne zainteresowanie seksualne, które wykracza poza standardową potrzebę stymulacji genitalnej i pieszczot wstępnych, realizowanych za zgodą osoby dorosłej, posiadającej prawidłowy fenotyp. DSM-5 rozróżnia parafilie od zaburzeń parafilicznych, podkreślając, że samo występowanie parafilii nie jest wystarczające do uznania jej za zaburzenie. Warunkiem koniecznym do postawienia diagnozy zaburzenia parafilicznego jest powodowanie przez nie cierpienia jednostki lub szkód dla jej otoczenia. W klasyfikacji DSM-5 wyróżniono osiem głównych zaburzeń parafilicznych: voyeurystyczne, ekshibicjonistyczne, frotterystyczne, masochistyczne, sadystyczne, pedofilne, fetyszystyczne i transwestytyczne.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jednym z głównych podejść stosowanych w leczeniu zaburzeń parafilicznych. W krajach takich jak USA i Kanada CBT jest szeroko wykorzystywane w pracy ze sprawcami przestępstw seksualnych, a podobne metody stosuje się również w Polsce. Poniżej przedstawiono szczegółowy opis kluczowych metod terapeutycznych, uwzględniając techniki behawioralne, poznawcze oraz rolę relacji terapeutycznej w pracy z pacjentami z parafiliami.

Głód alkoholowy i narkotykowy to kluczowe pojęcia w terapii osób uzależnionych. To właśnie na tym problemie koncentruje się praca terapeutyczna już na początkowych etapach leczenia. Silna potrzeba sięgnięcia po substancję psychoaktywną, połączona z brakiem świadomości tego stanu oraz niewiedzą na temat metod radzenia sobie, często prowadzi do niepowodzeń w terapii. Dlatego tak ważne jest, aby pomóc pacjentowi rozpoznać objawy głodu oraz wyposażyć go w skuteczne strategie zaradcze. To kluczowy element umożliwiający podjęcie abstynencji lub ograniczenie używania substancji. Zajmowanie się tym zagadnieniem jest istotne również na dalszych etapach terapii, ponieważ badania pokazują, że brak umiejętności radzenia sobie z głodem znacząco zwiększa ryzyko nawrotu nałogu. Dotyczy to osób uzależnionych od alkoholu, heroiny czy nikotyny, które ponownie sięgają po substancje i wracają do destrukcyjnych nawyków.

W najnowszej klasyfikacji DSM-5 zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) zostało włączone do kategorii „zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i pokrewnych”. Oprócz tradycyjnego OCD, w tej grupie diagnostycznej uwzględniono także takie schorzenia, jak trichotillomania, dermatillomania (skubanie skóry) oraz dysmorfofobia. Nowelizacja ta podkreśla także konieczność oceny poziomu wglądu pacjenta w jego objawy – od dobrego, poprzez słaby, aż po zupełny brak wglądu, czyli urojeniowe przekonania.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) staje się coraz częściej wybieraną metodą psychoterapii. Wynika to z jej udowodnionej skuteczności w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych, a także ze strukturalnego i praktycznego podejścia. Terapia ta koncentruje się na identyfikacji i modyfikacji negatywnych wzorców myślenia oraz nieadaptacyjnych zachowań, co pozwala pacjentom skuteczniej radzić sobie z codziennymi trudnościami. Dzięki jasno określonym celom oraz narzędziom opartym na dowodach naukowych CBT daje szybkie i trwałe efekty. Ponadto, jest stosunkowo krótkoterminowa, co czyni ją atrakcyjną alternatywą dla długotrwałych form terapii. Jej elastyczność sprawia, że może być stosowana zarówno w terapii indywidualnej, jak i grupowej, a także w formie online, co zwiększa jej dostępność. Na czym dokładnie polega ta forma terapii, jakie dolegliwości można nią leczyć oraz jak wygląda ścieżka edukacyjna prowadząca do uzyskania uprawnień psychoterapeuty CBT?

Perfekcjonizm to cecha, którą trudno jednoznacznie określić, gdyż przyjmuje różnorodne formy u poszczególnych osób. Może występować zarówno jako pozytywna motywacja do osiągania celów i dążenia do doskonałości, jak i jako źródło poważnych problemów emocjonalnych, utrudniających codzienne funkcjonowanie. W ujęciu klinicznym perfekcjonizm jest często rozpatrywany w ramach zaburzeń osobowości, szczególnie w kontekście osobowości anankastycznej, gdzie dominuje nadmierne skupienie na szczegółach, uporządkowaniu oraz sztywności w przestrzeganiu norm.

Perfekcjonizm często wiąże się z nieustannym napięciem wewnętrznym – osoby dążące do doskonałości mogą odczuwać chroniczne poczucie niewystarczalności, mimo osiągania imponujących wyników. Takie podejście do życia może prowadzić do paraliżu decyzyjnego, gdzie obawa przed popełnieniem błędu utrudnia podjęcie jakiejkolwiek akcji. Dodatkowo, perfekcjonizm często wpływa na relacje interpersonalne, gdyż osoby o wysokich wymaganiach mogą być skłonne do nadmiernej krytyki zarówno siebie, jak i innych, co z kolei prowadzi do konfliktów i izolacji społecznej. W terapii kładzie się nacisk na rozwijanie zdrowszych, bardziej realistycznych oczekiwań oraz na naukę akceptacji własnych niedoskonałości, co umożliwia osiągnięcie większej równowagi emocjonalnej i satysfakcji z życia.

Bezsenność stanowi jedno z najpowszechniejszych zaburzeń snu, dotykającym znaczną część populacji dorosłych. Według badań rozpowszechnienie tego problemu może wahać się od 4,4% do nawet 48%, w zależności od zastosowanych kryteriów diagnostycznych. Przy użyciu klasyfikacji DSM-IV, które skupia się na trudnościach z rozpoczęciem lub utrzymaniem snu oraz brakiem jego regeneracyjnego efektu, szacuje się, że bezsenność występuje u około 4,8–6% populacji. Jednak, gdy bierze się pod uwagę subiektywne odczuwanie trudności ze snem, problem ten zgłasza nawet połowa badanych. Dlatego też, aby obiektywnie ocenić zaburzenia snu, warto korzystać ze standardowych kryteriów, takich jak DSM-IV czy ICD-10, które precyzyjnie określają częstotliwość i nasilenie objawów niezbędnych do postawienia diagnozy.

W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost problemów związanych ze zdrowiem psychicznym wśród dzieci i młodzieży w Europie. Zjawisko to określa się mianem „nowej zachorowalności” i obejmuje ono m.in. zaburzenia emocjonalne, trudności w nauce, problemy behawioralne oraz choroby psychiczne. Wyniki badań populacyjnych wskazują na coraz większą liczbę przypadków depresji, zaburzeń lękowych oraz problemów związanych z zachowaniem u młodych ludzi (Policy Paper on the Health and Well-being of Young People, 2008). Według badań przeprowadzonych przez Merikangasa i współpracowników (2009) około 10-20% dzieci i młodzieży doświadcza trudności natury psychicznej.

Moczenie, czyli enureza (od greckiego „enourein” – oddawać mocz), to mimowolne oddawanie moczu przez dziecko, które ukończyło 5. rok życia. Diagnoza dotyczy dzieci, u których nie stwierdzono wrodzonych ani nabytych schorzeń układu moczowego czy nerwowego. Wyróżniamy dwa główne typy – moczenie dzienne (enuresis diurna), gdy problem występuje w ciągu dnia, oraz moczenie nocne (enuresis nocturna), gdy zdarza się podczas snu. W niektórych przypadkach, szczególnie przy nasilonym problemie, dziecko może doświadczać mokrego łóżka nawet kilkakrotnie w jedną noc. Objawy mogą przybierać formę sporadyczną, występując np. kilka razy w tygodniu, lub regularną, gdy zdarzają się częściej niż dwa razy w tygodniu. Dodatkowo rozróżnia się moczenie pierwotne – gdy dziecko nigdy nie osiągnęło pełnej kontroli nad pęcherzem, oraz wtórne – gdy pojawiło się po okresie pełnej kontroli, trwającym co najmniej 6 miesięcy.

Częstotliwość wypróżnień zmienia się wraz z wiekiem. U noworodków i niemowląt normalne jest oddawanie kilku stolców dziennie, podczas gdy u przedszkolaków zwykle wystarcza 1–2 wypróżnienia. Starsze dzieci i młodzież mają rytm wypróżnień podobny do dorosłych.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, znane w literaturze anglojęzycznej jako obsessive-compulsive disorder (OCD), klasyfikowane jest w różnych systemach diagnostycznych na nieco odmiennych zasadach. W ICD-10 znajduje się ono w kategorii zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem oraz w postaci somatycznej. W starszej wersji DSM-IV-TR OCD było zaliczane do zaburzeń lękowych, natomiast w DSM-5 utworzono osobną grupę diagnostyczną – Obsessive-Compulsive and Related Disorders. W tej nowej kategorii obok OCD wyróżnia się również takie schorzenia jak trichotillomania, dermatillomania (czyli skłonność do wyrywania skóry) oraz dysmorfofobia. DSM-5 dodatkowo precyzuje kryteria diagnostyczne, szczególnie odnoszące się do stopnia zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu pacjenta, a także umożliwia określenie poziomu wglądu w obecność objawów, który może być dobry, słaby lub całkowicie urojeniowy. W niektórych przypadkach, kiedy pacjent doświadcza tików, wyróżnia się podkategorię OCD z tikami.

Obowiązująca definicja określa przemoc w rodzinie jako jednorazowe lub powtarzające się celowe działanie lub zaniechanie, które narusza prawa i dobra osobiste członków rodziny. Może ono powodować zagrożenie zdrowia, życia, naruszenie godności, nietykalności cielesnej, wolności – także seksualnej – oraz prowadzić do szkód fizycznych i psychicznych, a także do cierpienia i krzywdy moralnej ofiar (art. 2, pkt. 2 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).