Jan 29 • eduCBT

ADHD jako globalny problem: diagnoza, rozpowszechnienie i podłoże biologiczne

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) jest złożonym zaburzeniem neurorozwojowym, które znaczną miarą wpływa na funkcjonowanie jednostek w różnych okresach życia. Chociaż jego objawy są dobrze znane, nadal istnieje wiele pytań dotyczących rozpowszechnienia ADHD w różnych populacjach, mechanizmów biologicznych oraz przyczyn różnic w diagnozowaniu między płciami.

Rozpowszechnienie ADHD na świecie

Badania epidemiologiczne pokazują, że ADHD jest stosunkowo równo rozpowszechnione na całym świecie, pod warunkiem, że stosuje się jednolite kryteria diagnostyczne. W skali globalnej szacuje się, że ADHD dotyka około 5,9% dzieci i młodzieży. Jednakże pewne różnice regionalne są zauważalne, np. w Ameryce Południowej, gdzie diagnozowana częstość jest nieco wyższa. U nastolatków i dorosłych wskaźnik ten wynosi już tylko 2,5-3% populacji.

Wyraźną dysproporcję widać również między płciami. ADHD jest znacznie częstsze u chłopców, u których częstość występowania wynosi 10%, podczas gdy u dziewcząt jest to jedynie około 4%. Różnica ta jest jeszcze bardziej widoczna w populacji pacjentów zgłaszających się po pomoc, gdzie stosunek chłopców do dziewcząt wynosi nawet 10-15:1. Wynika to z faktu, że dziewczęta częściej prezentują podtyp nieuważny ADHD, który nie wiąże się z tak widocznymi i problematycznymi zachowaniami, jak nadruchliwość i impulsywność typowe dla chłopców. W efekcie ADHD u dziewcząt często pozostaje nierozpoznane, co prowadzi do bardziej skomplikowanego obrazu klinicznego w dorosłości, ze zwiększonym ryzykiem depresji i zachowań samobójczych.

ADHD w kontekście krajów zamożnych i ubogich

Interesującym zjawiskiem jest różnica w diagnozowaniu ADHD w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego państw. Podczas gdy takie problemy jak głuchota, porażenie mózgowe czy niedowidzenie są znacznie częstsze w krajach rozwijających się, ADHD oraz zaburzenia ze spektrum autyzmu są diagnozowane głównie w krajach zamożnych. Jest to częściowo efektem różnic w priorytetach zdrowotnych i edukacyjnych. W krajach rozwiniętych sukces edukacyjny i zawodowy ma kluczowe znaczenie, dlatego problemy takie jak trudności z koncentracją i kontrolą zachowania zyskują większą uwagę. ADHD staje się w ten sposób diagnozą o ogromnym znaczeniu dla funkcjonowania społecznego w nowoczesnym świecie.

Podłoże genetyczne i czynniki środowiskowe

ADHD ma silne podłoże genetyczne. Badania wykazały, że dziedziczenie tego zaburzenia wynosi około 70%, co oznacza, że w znacznej mierze wynika ono z predyspozycji genetycznych. Dla porównania, ADHD jest dziedziczne na poziomie zbliżonym do wzrostu człowieka. Nie jest to jednak zaburzenie jednogenowe; analizując genom całej populacji, zidentyfikowano co najmniej 12 niezależnych lokalizacji chromosomów powiązanych z ryzykiem ADHD. Dziedziczymy zatem nie tyle samą diagnozę, co natężenie objawów lub sprawność układów mózgowych.

Na geny nakładają się również czynniki środowiskowe, zwłaszcza te związane z okresem ciąży i wczesnego dzieciństwa. Do najważniejszych należą:

  • ekspozycja na alkohol, nikotynę i stres w czasie ciąży,
  • poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa,
  • narażenie na toksyny środowiskowe (np. ołów),
  • niedobór witaminy D3,
  • infekcje autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto).

Biologiczne podłoże ADHD

ADHD jest odmiennością w funkcjonowaniu struktur mózgowych, które odpowiadają za procesy uwagi, kontroli i planowania. Główne obszary mózgu zaangażowane w ADHD to:

  • kora przedczołowa – odpowiada za funkcje wykonawcze, kontrolę zachowania i planowanie,
  • kora ciemieniowa – kluczowa dla funkcji uwagowych,
  • móżdżek – podtrzymuje motywację i koordynację,
  • jądra podstawne – odpowiadają za automatyzację procesów poznawczych.

U osób z ADHD struktury te często mają mniejszą objętość w porównaniu do osób zdrowych, a proces dojrzewania mózgu przebiega inaczej. Różnice te utrzymują się od dzieciństwa do dorosłości i nie są znacząco wpływowe przez leczenie. Co ciekawe, w dorosłości niektóre obszary mózgu mogą wykazywać kompensacyjne przerosty. Jest to wynikiem faktu, że osoby z ADHD często angażują alternatywne obszary mózgu do wykonywania zadań, które u osób neurotypowych są realizowane bardziej wyspecjalizowanymi strukturami. W efekcie ich mózg „pracuje na około”, wykorzystując mniej efektywne, ale skuteczne strategie przetwarzania informacji.

Badania neuroobrazowe pokazują również różnice w funkcjonowaniu połączeń między poszczególnymi obszarami mózgu u osób z ADHD. Zaburzenia w komunikacji między korą przedczołową a jądrami podstawy oraz innymi strukturami mogą prowadzić do trudności w kontroli impulsów, utrzymaniu uwagi i organizacji działań.

Podsumowując, ADHD jest efektem zarówno różnic w objętości i dojrzewaniu konkretnych struktur mózgowych, jak i w ich wzajemnej komunikacji. Te biologiczne zmiany stanowią podstawę objawów ADHD i potwierdzają, że nie jest to „lenistwo” czy „brak motywacji”, ale realne zaburzenie o podłożu neurobiologicznym.

Polecane szkolenia