Szacuje się, że ADHD występuje u około 2% dorosłych; liczba osób, które uzyskały formalne rozpoznanie stale rośnie, co wynika z większej świadomości społecznej i dostępności diagnostyki. Osoby dorosłe zauważają i nazywają trudności w codziennym życiu, takie jak problemy z organizacją, koncentracją czy impulsywnością, i same zgłaszają się do specjalistów. Dla wielu pacjentów diagnoza ADHD jest bardziej akceptowalna niż np. rozpoznanie zaburzeń osobowości, co może zachęcać do szukania pomocy. Poszukiwania wyjaśnienia i wsparcia wyznaczone są przez zmieniające się oczekiwania społeczne dotyczące wydajności i perfekcjonizmu.
Obraz objawów ADHD w dorosłym życiu może przybierać różne formy, dlatego nie ma dwóch tak samo funkcjonujących osób z ADHD. W dzieciństwie opiekunom najbardziej przeszkadzają objawy nadruchliwości, które z wiekiem zmieniają swój obraz, są mniej zauważalne przez otoczenie, a z czasem najbardziej angażujące stają się trudności w zakresie koncentracji uwagi czy impulsywności.
Do charakterystycznych objawów ADHD zalicza się:
- Zaburzenia koncentracji: trudności w wykonywaniu tzw. monotonnych zadań, częste błędy z nieuwagi, zapominanie o codziennych obowiązkach, rozpraszanie się pod wpływem zewnętrznych bodźców, trudności w planowaniu i realizacji zadań, chroniczne odwlekanie obowiązków.
- Impulsywność: podejmowanie decyzji bez przemyślenia, przerywanie rozmówcom, trudności w kontrolowaniu emocji.
- Nadruchliwość: trudności w spokojnym odpoczywaniu, potrzeba bycia w ruchu, która u dorosłych może przybierać postać poczucia wewnętrznego niepokoju.
- Trudności w regulacji emocji: łatwe uleganie frustracji, szybkie reagowanie drażliwością.
Objawy te prowadzią do problemów w edukacji i pracy (często prowadzą do tego, ze pacjenci osiągają niższe wykształcenie niż wskazują na to możliwości intelektualne i pracują na stanowiskach poniżej swoich kompetencji), konfliktów i niezrozumienia w relacjach.
Badania i obserwacje wskazują, że ADHD u kobiet i mężczyzn może mieć nieco inny obraz kliniczny, szczególnie w dzieciństwie. U dziewcząt częściej diagnozuje się podtyp z przewagą zaburzeń koncentracją, objawy są mniej widoczne w zachowaniu, co powoduje, że są diagnozowane później. Z kolei u chłopców dominują objawy impulsywności i nadruchliwości (lub współwystępują one z zaburzeniami uwagi), takie jak niemożność siedzenia w jednym miejscu, konieczność wykonywania dużej ilości ruchów w miejscu siedzenia i szybkie, nieplanowe reagowanie na bodźce zewnętrzne, także społeczne. Te różnice w ekspresji objawów mogą prowadzić do błędnych diagnoz, szczególnie u dziewcząt, których trudności z koncentracją są często mylone z brakiem motywacji.
Proces diagnozy rozpoczyna się od wizyty u psychologa lub psychiatry, który zbiera szczegółowy wywiad dotyczący dzieciństwa oraz obecnego funkcjonowania.
Kluczowym kryterium diagnostycznym jest obecność objawów ADHD już w dzieciństwie. Ważne jest również odróżnienie objawów ADHD od innych zaburzeń psychicznych i stanów somatycznych, w których obecne są podobne objawy oraz konieczność zdiagnozowania objawów współistniejących. Psycholog może przeprowadzić specjalistyczne testy, które pomogą określić deficyty funkcji poznawczych i wykonawczych obecnych u pacjenta, czyli określić prawdopodobieństwo ADHD.
Osoby z ADHD mogą doświadczać trudności w każdym obszarze życia. W pracy często mają problemy z terminowością i wykonywaniem rutynowych zadań. W relacjach interpersonalnych impulsywność i trudności w regulacji napięcia mogą prowadzić do licznych nieporozumień, a nawet konfliktów. ADHD nie determinuje jednak niepowodzeń – wiele osób z tym zaburzeniem odnosi sukcesy zawodowe i osobiste, zwłaszcza gdy znajdą odpowiednie strategie funkcjonowania mimo obecności objawów.
Leczenie ADHD u dorosłych obejmuje psychoterapię, szczególnie w nurcie poznawczo-behawioralnym oraz farmakoterapię. Leki skutecznie pomagają w kontrolowaniu objawów, ale kluczowe jest zrozumienie własnych trudności i nauka radzenia sobie z nimi. Psychoterapia może obejmować rozwijanie umiejętności organizacyjnych, naukę zarządzania emocjami oraz poprawę relacji z innymi; jest niezbędna w radzeniu sobie z powikłaniami – zniekształconym obrazem własnej osoby, obecnym w zaburzeniach depresyjnych, ale także zaburzeniami lękowymi i uzależnieniami.
Formalna diagnoza ADHD poprawia funkcjonowanie - pomaga zrozumieć naturę i przyczyny trudności, zaakceptować, ale także zoptymalizować w możliwych obszarach własny sposób działania. Dla wielu osób jest to moment, który pozwala na zmianę sposobu myślenia o sobie – od obwiniania się za "lenistwo" czy "bałaganiarstwo" po uznanie, że ADHD to kwestia odmiennego funkcjonowania układu nerwowego. Zamiast poczucia winy wprowadza realną pomoc. Kluczem do poprawy jakości życia jest świadomość ograniczeń i tzw mocnych stron, akceptacja i wdrożenie odpowiednich strategii radzenia sobie. Osoby z ADHD mogą żyć pełnią życia, osiągając sukcesy zarówno w pracy, jak i w relacjach, pod warunkiem otrzymania adekwatnego, profesjonalnego wsparcia i zrozumienia przez siebie i otoczenie.
