ADHD, czyli Attention Deficit Hyperactivity Disorder, to zaburzenie neurorozwojowe, którego podstawowe objawy dotyczą trzech grup objawów: nadruchliwości, impulsywności oraz trudności w zakresie koncentracji uwagi. Charakterystyczne objawy obejmują:
- W sytuacjach wymagających ciszy i skupienia, np. podczas lekcji, dziecko z ADHD może mieć problemy z siedzeniem w jednym miejscu i/ lub utrzymaniem spokojnej pozycji
- U nastolatków (i dorosłych) ujawnia się głównie w stałym poczuciu niepokoju
- Dziecko ma problemy w spokojnym odpoczywaniu
- Dziecko z ADHD często ma trudności z kontrolowaniem swoich ruchów, co może prowadzić do nieumyślnego niszczenia przedmiotów lub zranienia siebie lub innych.
- Nadmierna aktywność fizyczna może utrudniać zasypianie i prowadzić do tego, że sen jest bardzo niespokojny.
- Dziecko z ADHD często przerywa innym podczas rozmowy, nie czeka na swoją kolej i może wydawać się nietaktowne.
- Impulsywne zachowanie może prowadzić do konfliktów z rówieśnikami i problemami w relacjach społecznych.
- Dziecko z ADHD może podejmować ryzykowne decyzje bez przewidywania konsekwencji.
- Ma trudności w utrzymaniu uwagi na zadaniach, popełnia błędy „z nieuwagi”, nie kończy rozpoczętych czynności.
- Krótki czas skupienia uwagi może sprawiać, że dziecko szybko traci zainteresowanie zabawą lub aktywnością.
- Dziecko odracza podejmowanie działań wymagających dłuższego wysiłku
- Ma trudności w zakresie planowania wysiłku intelektualnego, wymagającego przechodzenia przez kolejne etapy instrukcji
- Dziecko z ADHD często gubi rzeczy osobiste, niezbędne do codziennej pracy
- Dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców i nie potrafi bez pomocy osób z zewnątrz wrócić do wcześniejszej działalności.
- Trudności z koncentracją mogą prowadzić do trudności w nauce, mimo dobrych zdolności intelektualnych.
Choć powyższe zachowania mogą występować u wielu dzieci, u tych z ADHD są one stałe- czyli występują przez większość dni w tygodniu, przez większość czasu każdego dnia i niezależnie od otoczenia, a także prowadzą do problemów w relacjach społecznych i znacząco ograniczają możliwość odniesienia sukcesu edukacyjnego, adekwatnego do możliwości.
Diagnoza ADHD jest procesem wymagającym czasu i zaangażowania zarówno rodziców, jak i specjalistów. Pierwszym krokiem jest obserwacja dziecka w różnych środowiskach, takich jak dom, szkoła czy plac zabaw. Jeśli rodzice zauważą objawy, które utrzymują się przez dłuższy czas i znacząco utrudniają codzienne życie dziecka, powinni skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą dziecięcym.
- Wywiad z rodzicami i nauczycielami: specjalista zbiera informacje o zachowaniu dziecka w różnych sytuacjach i środowiskach.
- Obserwację dziecka: w trakcie spotkań ocenia się, jak dziecko reaguje na różne bodźce, jak współpracuje oraz jak się komunikuje.
- Testy psychologiczne: oceniające mechanizm prezentowanych objawów, oceniące pomagają także wykluczyć inne przyczyny trudności, takie jak zaburzenia lękowe, depresja.
- Badanie lekarskie: wykluczające przyczyny somatyczne prezentowanych objawów.
Kluczowym elementem diagnozy jest zrozumienie, że ADHD nie wynika z niewłaściwego wychowania ani złośliwości dziecka. Niestety, brak wiedzy w społeczeństwie często prowadzi do stygmatyzacji dzieci z ADHD jako „leniwych” lub „niegrzecznych”.
Leczenie ADHD opiera się na podejściu multidyscyplinarnym, które łączy metody psychologiczne, edukacyjne i farmakologiczne.
Metody psychologiczne:
- Psychoedukacja dzieci: pomaga zrozumieć, czym jest ADHD, jakie są jego objawy, jak zabezpieczyć dziecko (jakie podjąć interwencje), żeby funkcjonowało w sposób optymalny, jak chronić przed pojawianiem się powikłań.
- Terapia behawioralna: polega na wprowadzaniu sposobów radzenia sobie z obowiązkami mimo obecności objawów. Warsztaty dla rodziców, które uczą jak zwiększających skuteczność oddziaływań rodzicielskich we wprowadzaniu sposobów radzenia sobie oraz zapobiegają powstawaniu trudnych zachowań dziecka.
- Terapia poznawcza, w sytuacjach, gdy funkcjonowanie pacjenta prowadzi do obniżonej samooceny.
Farmakoterapia:
W przypadkach, gdy objawy ADHD są bardzo nasilone i utrudniają normalne funkcjonowanie lub/ i obecne są objawy współistniejące, stosuje się leki, najczęściej substancje psychostymulujące.
Decyzję o wprowadzeniu farmakoterapii podejmuje lekarz psychiatra po dokładnej analizie potrzeb dziecka.
Wsparcie otoczenia:
Kluczowym elementem leczenia jest dostosowanie środowiska do potrzeb dziecka. Obejmuje to:
- Tworzenie przewidywalnych rutyn i planów dnia.
- Minimalizowanie rozpraszających bodźców.
- Wspieranie dziecka w nauce i organizacji czasu.
Rodzice i nauczyciele odgrywają fundamentalną rolę w życiu dziecka z ADHD. Ich zadaniem jest nie tylko pomoc w codziennym funkcjonowaniu, ale także budowanie poczucia własnej wartości u dziecka.
- Rodzice jako wsparcie: dzieci z ADHD często czują się niezrozumiane i krytykowane. Rodzicom zaleca się koncentrowanie się na pozytywnych aspektach zachowania dziecka i unikanie karania za zachowania wynikające z objawów. Ich zadaniem jest również bycie asystentem dziecka w organizacji obowiązków, np. poprzez przypominanie o zadaniach czy przygotowywanie narzędzi do nauki.
- Szkoła jako środowisko wsparcia: nauczyciele coraz częściej uczestniczą w szkoleniach dotyczących pracy z dziećmi z ADHD. Przygotowanie takich programów edukacyjnych, jak indywidualne podejście do ucznia czy dostosowanie metod nauczania, jest niezbędne do sukcesu edukacyjnego dzieci z ADHD.
Dzieci z ADHD często mają wyjątkowe talenty, są kreatywne, podejmują działania wymagające dużej ilości energii czy zdolność do szybkiego myślenia. Wsparcie rodziców, nauczycieli i terapeutów pozwala dzieciom rozwijać swoje mocne strony i osiągać sukcesy, mimo trudności, które napotykają. Warto pamiętać, że ADHD nie musi oznaczać niepowodzenia życiowego. Właściwe „zarządzanie” objawami umożliwia dzieciom i ich opiekunom budowanie satysfakcjonującego życia. Diagnoza i terapia to pierwszy krok, ale kluczową rolę odgrywa także codzienne wsparcie, empatia i akceptacja ze strony dorosłych, które pomagają dzieciom radzić sobie z wyzwaniami i odkrywać swoje możliwości.
