Głód alkoholowy i narkotykowy oraz jego rola w terapii uzależnień – podejście poznawczo-behawioralne

Definicja głodu

W literaturze naukowej nie istnieje jednoznaczna definicja głodu substancji psychoaktywnych. Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, głód jest jednym z objawów zespołu uzależnienia i określany jest jako „silne, czasami nieodparte pragnienie przyjęcia substancji psychoaktywnej”.
Beck i współpracownicy rozróżniają dwa pojęcia:

Pragnienie – chęć użycia substancji w celu uzyskania określonego stanu psychicznego.

Głód – wynikający z pragnienia wewnętrzny impuls, który mobilizuje do działań prowadzących do zdobycia i zażycia substancji.

Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu uzależnień

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) łączy w sobie elementy terapii poznawczej i behawioralnej. Opiera się na teorii uczenia się, według której emocje, myśli i zachowania są kształtowane przez interakcję procesów warunkowania klasycznego i instrumentalnego oraz naśladowania. Uzależnienie postrzegane jest jako nawyk, który można zmodyfikować, wykorzystując techniki poznawcze i behawioralne.

Zgodnie z tym podejściem, jeśli osoba obserwuje innych sięgających po substancję, może dojść do tzw. warunkowania instrumentalnego. Oznacza to, że pacjent ponownie używa alkoholu lub narkotyków, aby odtworzyć wcześniejsze pozytywne doświadczenia. Oczekiwanie przyjemnych efektów wyzwala głód, a jego złagodzenie poprzez zażycie substancji działa jako silne wzmocnienie pozytywne.

Klasyczne warunkowanie sprawia natomiast, że neutralne bodźce – np. określone osoby, miejsca czy sytuacje – zaczynają kojarzyć się z używaniem substancji i same w sobie stają się wyzwalaczami głodu.

Podstawą terapii poznawczo-behawioralnej jest model ABC opracowany przez Alberta Ellisa. Zakłada on, że sposób myślenia (B – beliefs, przekonania) wpływa na to, jak pacjent interpretuje wydarzenia (A – activating event, sytuacja wyzwalająca), co przekłada się na jego emocje i zachowania (C – consequences, konsekwencje). Jeśli pacjent zmieni swoje przekonania, będzie w stanie kontrolować swoje emocje i zachowania, a tym samym skuteczniej radzić sobie z uzależnieniem.

Głównym celem terapii CBT w leczeniu uzależnień jest pomoc pacjentom w zmianie destrukcyjnych wzorców myślenia i zdobycie umiejętności, które pozwolą im unikać używania substancji.

Poznawczo-behawioralny model uzależnienia

Aby zrozumieć, w jaki sposób pojawia się i rozwija głód substancji psychoaktywnych, warto przyjrzeć się poznawczo-behawioralnemu modelowi uzależnienia według Becka i współpracowników.

Model ten przedstawia proces prowadzący do użycia substancji w następujących krokach (Carroll, 1998):

1. Sytuacje wyzwalające (zewnętrzne) – np. określone osoby, miejsca, pory dnia lub zdarzenia kojarzące się z używaniem alkoholu lub narkotyków.
2. Sytuacje wyzwalające (wewnętrzne) – np. negatywne emocje, stres, zmęczenie, napięcie.
3. Przekonania podstawowe – głęboko zakorzenione myśli na temat używania substancji, np.:
• „Życie bez alkoholu/narkotyków jest nudne”.
• „Nie dam sobie rady bez substancji”.
• „Alkohol/narkotyki to jedyny sposób na radzenie sobie z trudnościami”.
4. Myśli automatyczne – spontaniczne, nieuświadomione myśli, np.:
• „Jeśli się napiję, poczuję się lepiej”.
• „Nie przetrwam tego dnia bez narkotyku”.
• „Muszę wziąć coś, żeby sobie poradzić”.
5. Pragnienie/głód – silna chęć użycia substancji.
6. Myśli przyzwalające – usprawiedliwienia dla zażycia substancji, np.:
• „Po tak ciężkim dniu zasługuję na drinka”.
• „Jeszcze tylko jeden raz i przestaję”.
• „Muszę się napić, żeby poczuć się lepiej”.
7. Strategie instrumentalne – konkretne działania prowadzące do zdobycia substancji, np.:
• Kupowanie alkoholu lub narkotyków.
• Pożyczanie pieniędzy na używki.
• Kontaktowanie się z dealerem.
8. Konsumpcja lub nawrót – powrót do używania substancji, wpadnięcie w ciąg alkoholowy lub narkotykowy.

Proces ten często przebiega bardzo szybko. Jeśli pacjent nie jest świadomy jego mechanizmu, ryzyko sięgnięcia po substancję jest bardzo wysokie. Dlatego kluczowe znaczenie ma edukowanie pacjenta na temat tego modelu oraz wyposażenie go w narzędzia, które pozwolą mu zatrzymać ten proces na jednym z wcześniejszych etapów. Dzięki temu będzie mógł skutecznie radzić sobie z głodem i unikać nawrotu uzależnienia.

Radzenie sobie z głodem substancji psychoaktywnych jest kluczowym elementem terapii uzależnień. Istnieje wiele skutecznych technik, które mogą pomóc pacjentom w zarządzaniu tym stanem i minimalizowaniu ryzyka nawrotu. Wśród nich znajdują się strategie poznawczo-behawioralne, techniki relaksacyjne, wyobrażeniowe oraz metody skoncentrowane na zmianie myśli i zachowań.

Ważne jest, aby terapeuci wspierali pacjentów w rozwijaniu świadomości głodu, a także pomagali im wdrażać skuteczne strategie radzenia sobie. Regularne prowadzenie dziennika głodu, eksperymentowanie z różnymi technikami i planowanie alternatywnych form spędzania czasu to działania, które mogą znacząco zwiększyć szanse na skuteczne przezwyciężenie uzależnienia i poprawę jakości życia.