Pierwsze wzmianki o objawach ADHD pojawiły się już w 1902 roku, kiedy brytyjski lekarz George Still opisał dzieci z problemami w kontroli zachowania. Nazwał to "kalectwem moralnym", wskazując na brak zdolności uczenia się na własnych doświadczeniach. Był to początek drogi do zrozumienia ADHD, choć w tamtym czasie problem ujmowano bardziej w kategoriach wychowawczych i moralnych niż medycznych.
W latach 30. XX wieku amerykański pediatra Charles Bradley odkrył przypadkiem wpływ amfetaminy na dzieci z zachowaniami hiperaktywnymi. Lek miał poprawiać ich funkcjonowanie w nauce i codziennych sytuacjach, co po raz pierwszy wskazało na biologiczne podłoże problemu. Jednak przez kolejne dekady ADHD traktowano głównie jako wynik słabości charakteru, niegrzecznego wychowania czy problemów psychologicznych.
W latach 60. pojawiło się pojęcie Minimal Brain Dysfunction (MBD), czyli zespołu mikrouszkodzeń mózgu. Zakładano, że przyczyną nadruchliwości i problemów z uwagą są drobne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, powstałe w okresie ciąży lub porodu. Choć teoria ta została z czasem odrzucona, była krokiem milowym w przeniesieniu
ADHD z kategorii "niegrzeczności" na grunt medycyny i biologii.
W 1967 roku w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-8) pojawiła się diagnoza zespołu hiperkinetycznego. W 1980 roku amerykańska klasyfikacja DSM-III po raz pierwszy uznała ADHD za odrębną jednostkę kliniczną, definiując je jako Attention Deficit Disorder (ADD), z podtypem nadruchliwości.
W Polsce określenie "zespół nadpobudliwości psychoruchowej" zyskało popularność dzięki badaniom dr Hanny Nartowskiej z lat 60. XX wieku. Już wtedy opublikowano poradniki dla rodziców i nauczycieli, takie jak Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo. To pokazuje, że Polska uczestniczyła w globalnym procesie badania ADHD niemal od jego początków.
Dopiero w 1994 roku świat medyczny przyjął jednolitą nazwę
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), a klasyfikacja DSM-IV zaczęła uwzględniać podtypy zaburzenia: głównie z objawami nieuwagi, nadruchliwości lub postacią mieszaną.
Od tego czasu intensywne badania w obszarze ADHD zwiększyły rozumienie zjawiska przez klinicystów, a proces diagnostyczny stał się bardziej precyzyjny. Dzięki temu wprowadzono jednolite kryteria diagnostyczne, co przyczyniło się do skuteczniejszego wsparcia osób dotkniętych ADHD. W Polsce, podobnie jak na świecie, coraz częściej podkreśla się rolę interdyscyplinarnego podejścia w leczeniu, łączącego psychoedukację, terapię behawioralną, ale także poznawczą oraz farmakoterapię. Dziś ADHD jest szeroko badane nie tylko w kontekście dzieci i młodzieży, ale także dorosłych, co pokazuje, że rozumienie tego zaburzenia stale rośnie.
Obecnie
ADHD definiowane jest jako zaburzenie neurorozwojowe o trwałych objawach nieuwagi, nadruchliwości i impulsywności, które pojawiają się przed 12. rokiem życia i istotnie wpływają na funkcjonowanie edukacyjne, społeczne i zawodowe. Objawy te muszą być wyraźnie nasilone w porównaniu do normy rozwojowej, a ich obecność musi występować w różnych środowiskach – np. w szkole, domu i pracy.
Warto podkreślić, że ADHD ma podłoże biologiczne i jest związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem niektórych obszarów mózgu, zwłaszcza tych odpowiedzialnych za kontrolę uwagi, zachowania i procesy hamowania impulsów. Badania wskazują, że na rozwój tego zaburzenia wpływają czynniki środowiskowe, takie jak komplikacje okołoporodowe, narażenie na toksyny czy przewlekły stres, a ekspresja objawów zależna jest od adekwatnych oczekiwań i wpływu otoczenia społecznego, w tym rodzinnego. Nieleczone ADHD może prowadzić do trudności w relacjach interpersonalnych, obniżonej samooceny, problemów z osiągnięciem sukcesu edukacyjnego oraz zawodowego. Dlatego wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego wsparcia są kluczowe dla poprawy jakości życia osób z ADHD.
Dziś ADHD jest rozpoznawane u około 5-7% dzieci na całym świecie, a u wielu z nich objawy utrzymują się w dorosłości. Kluczowe jest jednak odróżnienie prawdziwego ADHD od zwykłych trudności z koncentracją czy nadruchliwością, wynikających z innych przyczyn, takich jak nadmierny stres czy brak odpowiedniej struktury środowiska. Diagnoza ADHD wymaga starannej analizy historii pacjenta, analizy funkcjonowania w różnych sytuacjach oraz wykluczenia innych zaburzeń psychicznych i somatycznych.
W procesie diagnostycznym niezwykle ważne jest również uwzględnienie opinii nauczycieli, rodziców oraz samego pacjenta, co pozwala uzyskać pełniejszy obraz trudności i zachowań. Specjaliści korzystają z narzędzi takich jak kwestionariusze oceny objawów oraz testy neuropsychologiczne, które pomagają ocenić trudności w zakresie uwagi, impulsywności i nadruchliwości. Kluczowe jest także rozróżnienie ADHD od współwystępujących zaburzeń, takich jak zaburzenia lękowe, depresja czy spektrum autyzmu, które mogą maskować lub nasilać objawy. Prawidłowa diagnoza otwiera drogę do skutecznych metod leczenia, w tym psychoedukacji, terapii behawioralnej, oraz, w niektórych przypadkach, farmakoterapii.
Historia ADHD pokazuje, jak daleką drogę przebyło rozumienie tego zaburzenia. Od moralnych osądów, przez teorie mikrouszkodzeń mózgu, aż po współczesną definicję opartą na znaczeniu czynników biologicznych i społecznych. ADHD nie jest wynikiem braku wychowania, lecz specyficznego sposobu funkcjonowania układu nerwowego, który, żeby funkcjonować optymalnie, wymaga zrozumienia, wsparcia i odpowiednich strategii terapeutycznych. Chociaż nasze myślenie o ADHD uległo znacznemu rozszerzeniu, wciąż wiele pozostaje do odkrycia. Naukowcy na całym świecie prowadzą intensywne badania, które mają na celu jeszcze lepsze poznanie natury tego zaburzenia, opracowanie nowych metod leczenia i poprawę jakości życia osób z ADHD.
