Style radzenia sobie ze schematem – czym są i jak wpływają na nasze życie?

Jak powstają style radzenia sobie?

Style radzenia sobie są sposobami, które jako dzieci wypracowaliśmy, by radzić sobie z trudnymi sytuacjami. Przykładowo, jeśli dziecko doświadczało gniewu i surowości ze strony rodzica, mogło nauczyć się różnych strategii unikania kary – przyznawania się do winy i poddawania się, chowania przed zagrożeniem lub prób manipulacji sytuacją. Te mechanizmy, choć pomocne w dzieciństwie, w dorosłym życiu mogą stać się problematyczne, ponieważ nie pozwalają skutecznie konfrontować się z rzeczywistością.

Trzy główne style radzenia sobie

Poddanie się schematowi - osoba, która poddaje się schematowi, akceptuje jego negatywny wpływ, co prowadzi do powtarzania tych samych trudnych doświadczeń. Poddanie się schematowi oznacza, że osoba nie próbuje zmieniać swojego sposobu myślenia i działania, nawet jeśli jest świadoma negatywnych konsekwencji, jakie to niesie. Często osoby te czują się bezsilne wobec swoich emocji i przekonań, uznając, że nie mają wpływu na to, co się dzieje w ich życiu. Z czasem prowadzi to do powtarzających się trudności, zarówno w relacjach międzyludzkich, jak i w pracy czy codziennym funkcjonowaniu. Takie osoby mogą tkwić w toksycznych schematach, jak np. wchodzenie w niezdrowe relacje, tolerowanie złego traktowania lub sabotowanie własnych szans. Przełamanie tego schematu wymaga uświadomienia sobie jego mechanizmów i stopniowego wprowadzania zmian, które pozwolą na zdrowsze i bardziej satysfakcjonujące życie.

• Myśli: Skłonność do dostrzegania i zapamiętywania informacji potwierdzających schemat, a ignorowanie dowodów przeciwnych.
• Emocje: Intensywne przeżywanie cierpienia i negatywnych uczuć związanych ze schematem.
• Zachowania: Powtarzanie wzorców z przeszłości, np. angażowanie się w destrukcyjne relacje przypominające te z dzieciństwa.

Tego rodzaju schemat może prowadzić do samospełniającego się proroctwa, gdzie osoba nieświadomie dąży do sytuacji potwierdzających jej przekonania. Może także unikać nowych doświadczeń, które mogłyby podważyć jej schemat, co utrudnia zmianę i rozwój. W relacjach często przyjmuje znajome, choć destrukcyjne role, np. ofiary lub ratownika, co utrwala negatywne wzorce. Dodatkowo, schemat ten może powodować trudności w zaufaniu innym oraz w regulacji emocji, co prowadzi do lęku przed bliskością lub uzależnienia emocjonalnego od toksycznych relacji.

Unikanie schematu - ten styl polega na ucieczce od sytuacji, które mogłyby wywołać nieprzyjemne emocje związane ze schematem. Unikanie schematu często przejawia się w unikaniu trudnych rozmów, wycofywaniu się z odpowiedzialności lub unikanie miejsc czy osób, które mogą wywołać dyskomfort emocjonalny. Choć na krótki czas może to przynieść ulgę, w dłuższej perspektywie unikanie problemu tylko go utrwala, sprawiając, że staje się on coraz bardziej dominujący. Osoby, które stosują ten styl, mogą czuć się osamotnione, ponieważ nie angażują się w pełni w relacje czy wyzwania życiowe, co prowadzi do poczucia stagnacji i braku rozwoju. Taki mechanizm obronny nie pozwala na konfrontację z trudnymi emocjami, co może blokować zdolność do uczenia się nowych, zdrowszych sposobów radzenia sobie w życiu.

• Myśli: Trudności z przypominaniem sobie bolesnych doświadczeń, problemy z koncentracją na trudnych tematach.
• Emocje: Spłycenie uczuć lub wręcz brak ich odczuwania.
• Zachowania: Unikanie rozmów i sytuacji, które mogłyby obudzić schemat (np. kompulsywne oglądanie seriali czy ucieczka w pracoholizm).

Tego rodzaju mechanizm obronny może prowadzić do emocjonalnego odcięcia, gdzie osoba nie tylko unika trudnych wspomnień, ale także traci dostęp do głębszych, pozytywnych uczuć. Może to skutkować poczuciem wewnętrznej pustki i trudnością w budowaniu autentycznych relacji. Z czasem unikanie konfrontacji z trudnymi tematami może prowadzić do narastającego napięcia psychicznego, które objawia się somatycznie, np. poprzez bóle głowy, bezsenność czy chroniczne zmęczenie. Osoba może także kompulsywnie szukać rozpraszaczy, takich jak media społecznościowe, nadmierne jedzenie czy uzależnienie od pracy, co chwilowo przynosi ulgę, ale nie rozwiązuje głębokiego problemu.

Nadmierna kompensacja - osoba kompensująca schemat stara się działać w sposób całkowicie odwrotny do jego treści, co często prowadzi do skrajnych reakcji. Nadmierna kompensacja może przybierać formę przesadnej dbałości o sukcesy zawodowe, perfekcjonizmu czy nieustannego udowadniania swojej wartości. Osoba kompensująca może starać się zdominować sytuacje, w których czuje się bezradna, przez nadmierną kontrolę, co prowadzi do napięć i wyczerpania. Choć na pierwszy rzut oka może to wyglądać na przejaw siły i pewności siebie, w rzeczywistości jest to mechanizm obronny, który ukrywa lęk i poczucie niepewności. Długoterminowo, takie działania mogą pogłębiać poczucie alienacji i utrudniać nawiązywanie autentycznych relacji.

• Myśli: Zaprzeczanie istnieniu schematu i nieprzyjmowanie żadnej krytyki.
• Emocje: Zamiast odczuwać wstyd czy poczucie winy, pojawia się złość na osoby, które zwracają uwagę na problem.
• Zachowania: Reagowanie agresją, zarzucanie innym, że to oni są problemem.

Taka postawa może prowadzić do izolacji społecznej, ponieważ otoczenie z czasem unika konfrontacji z osobą, która nie przyjmuje żadnej refleksji. Mechanizm ten często działa jako forma obrony przed bolesnymi emocjami, których osoba nie chce lub nie potrafi przepracować. W efekcie może tworzyć narrację, w której to świat jest przeciwko niej, a wszelkie trudności są winą innych. Taka reakcja utrudnia rozwój i zmianę, ponieważ brak autorefleksji sprawia, że osoba nie dostrzega własnego udziału w problematycznych sytuacjach. Długofalowo może to prowadzić do utrwalania negatywnych wzorców w relacjach i poczucia niezrozumienia przez otoczenie.

Jak style radzenia sobie wpływają na życie?

Choć style radzenia sobie krótkoterminowo chronią przed bólem, długofalowo utrwalają schematy i prowadzą do trudności w relacjach, pracy czy codziennym funkcjonowaniu. Co więcej, ludzie mogą przełączać się między różnymi stylami – np. osoba poddająca się schematowi może w pewnym momencie nagromadzić frustrację i na krótko przejść w nadmierną kompensację, a następnie wrócić do wcześniejszego wzorca.

Zrozumienie własnego stylu radzenia sobie jest kluczowe, by zacząć pracę nad schematami i stopniowo je osłabiać, budując zdrowsze strategie funkcjonowania w życiu dorosłym.

Zrozumienie własnych mechanizmów obronnych i stylów radzenia sobie daje możliwość większej samoświadomości i kontroli nad własnym zachowaniem. Dzięki temu można zidentyfikować sytuacje, w których automatycznie uruchamiają się mniej adaptacyjne strategie, i zacząć szukać alternatywnych sposobów reagowania. Proces ten wymaga cierpliwości, ponieważ zmiana głęboko zakorzenionych schematów myślenia i działania może być trudna. Jednak z czasem, poprzez świadome ćwiczenie nowych, zdrowszych reakcji, możliwe staje się wprowadzanie pozytywnych zmian w relacjach z innymi oraz w codziennym funkcjonowaniu.